Okul Sözlüğü - TDK Yazım Kurallarına Uygun

Okul Sözlüğü TDK Yazım Kurallarına Uygun Olarak Hazırlanmıştır.
Ortaöğretim Okulları için.

İlköğretim, Lise ve Dengi Okullar Okul Sözlüğü, eğitim sistemimizin temel öğretimini içine alan ortaöğretim düzeyinde öğrenim gören öğrenci kitlesi düşünülerek hazırlanmıştır. Buna göre de sözlüğün söz varlığı sınırlı tutulmuş; bu sınırlandırmanın yanında sözlüğün söz varlığının oluşturulmasında okullarımızda okutulan ders kitaplarının taranması önemli rol oynamıştır.

Ancak sözlükler hazırlanırken hedef kitleyi iyi tespit etmek ve söz varlığını ona göre sınırlandırmak gerekir. Oysa bugün bazı kuramların veya kişilerin hazırlamış olduğu sözlüklere bakılırsa onların, bırakın sınırlandırmayı, bu düzeyde olan gençlerin ihtiyacına cevap verecek nitelikte olmadığını, hatta sınıfların duvarlarım süsleyen Atatürk’ün Gençliğe Hitabe`si ile İstaklâl Marşı`mızm içinde geçen pek çok kelimenin bu sözlüklerde yer almadığı görülür.

Biz, sözlüğümüzü hazırlarken sınırlamada şu ilkelere bağlı kaldığımızı söyleyebiliriz: Okul Sözlüğü’ne eski Türkçede kullanılan sözler alınmazken cumhuriyetten sonra dil devrimi süreci içinde türetilmiş veya uydurulmuş, ancak bugün kullanımdan düşmüş sözler girmemiştir. Ayrıca Doğu ve Batı kökenli olup özel kullanım alanlarmı ilgilendiren veya terimleşme özelliği gösteren söz varlıklarına da yer verilmemiştir.

Okul Sözlüğü benzerlerinden farklı olarak yeni bir anlayış ve yöntemle hazırlanmıştır. İzlediğimiz yöntemi şöyle sıralayabiliriz;

1. Madde başında yer alan sözün tanımdan önce gramerdeki yeri belirtilmiş ve onun bu özelliğine göre tanımı yapılmıştır.

2. Madde başında yer alan yabancı söz varlıklarının yine tanımdan önce ayraç içinde okunuş biçimi verilmiş, ardından köşeli ayraç içinde ise bu sözlerin hangi yabancı dilden geldikleri belirtilmiştir. Yine birleşik ve bitişik yazılan yabancı söz varlıklarının hangi dilden oldukları ise köşeli ayraç içinde [Ar. + F.] biçiminde gösterilmiştir. Bu tür birleşik kelimeleri oluşturan tek kelime ayrıca sözlükte alfabetik yerinde bulunabilecektir. Söz gelişi, dershane a. [Ar. + F.] olarak bitişik yazımı ile gösterilmiştir; bu demektir ki ayrıca ders D maddesi içinde, hane sözü de H maddesi içinde aranacak ve bulunabilecektir. Bu yolla öğrencinin dil bilimine olan ilgisi basit de olsa uyandırılmaya çalışılmıştır. Kökeni iyi bilinmeyen veya

tartışmalı olan söz varlıkları için bu yola başvurulmamıştır. Ayrıca Türkçe söz varlıklarına bitişik yazılarak yabancı sözlerle oluşturulan birleşik ke¬limelerin köken bilgisi ise, gençlerin bu aşamada belleğini yormama veya zorlamama düşüncesiyle verilmemiştir. Eğer bu konuda daha fazla bilgi edinmek isteyen olursa, onlara büyük Türkçe Sözlüklere başvurmalarını öneririz.

Türkçemizin önemli sorunlarından biri de uzun hecelerin sağlıklı okunması veya gösterilmesi noktasmda karşımıza çıkmaktadır. Biz bu konuya hem açıklık getirmek hem de okumada kolaylık sağlamak için özellikle Doğu kökenli madde başı sözlerde bulunan uzun heceleri, hatta eğer varsa ince okunanları ayraç içinde belirtmeyi uygun bulduk.

Öğrencileri bilgilendirmek için bir başka kısaltma yöntemi, fiilerden önce gelen nesnelerin hangi tür eklerle kullanıldığını, yani onların geçişli mi yoksa geçişsiz fiil mi olduklarını gösterme konusunda olmuştur. Söz gelişi geçişli fiillerin (-/) eki aldığı, tümleçlerin (-e, -den) ile kullanıldığı verilmiş. Geçişsiz fiillerin önüne ise (nsz) kısaltması konulmuştur.

Öğrenciler için bilgilendirici bir yöntem de madde başı sözlerin terim olma özelliklerinin eğik harflerle ve kısaltma biçiminde verilmiş olma¬sıyla uygulandı. Söz gelişi: bot. (botanik, bitki bilimi), ed. (edebiyat), d. b. (dil bilimi), fiz. (fizik), gr. (gramer,), y`eo/.(jeoloj i, yer bilimi), kim. (kimya), mat.(matematik), zool.(zooloji, hayvan bilimi) gibi. Bunları öğrenciler, derslerde kullanılan terimlerle karşılaştırarak öğrenme yoluna gitmelidir.

Madde başı sözlerin tanımında ise o sözün Türkçedeki kullanılan bütün kavramları verilmedi; ancak ortaöğretim düzeyinde yaygın olan anlamları seçilmeye özen gösterildi.

Benzer sözlüklerde olmayan bir yöntemle dilimizin önemli söz hâzinelerin¬den olan “atasözleri” ile “deyimler” kitabın sonunda toplu olarak verildi. Böylelikle hem öğrenciler için bu konuda hazır kaynak yaratılmış, hem de öğretmenler için uygulamada zengin ve el altında bulunabilecek malzeme sağlanmış oldu. Ancak dilimizde kullanılan bütün atasözleri ve deyimler buraya alınmadı. İlköğretim ve lise öğrencilerinin anlayabileceği düzeyde olan sözlerden bir seçme yapıldı. Onları açıklamak için de basit ve yalm bir dil kullanılmaya özen gösterildi.

Atasözleri ve deyimler verilirken madde başlarında onların dildeki yapısı içinde deşiğik kullanım farklılıkları, “veya” anlamına gelen “dik çizgf /) ile gösterilmeye çalışıldı. Şu örneklerde olduğu gibi:

Bu atasözü iki biçimde anlaşılmalı; birincisi “At sahibine göre kişner” ; İkincisi “At binicisine göre kişner”.

Bir örnek de deyimden:

Belâya çatmak / uğramak.

Bu deyim de yine iki biçimde anlaşılmalı; birincisi “Belâya çatmak” ; İkincisi “Belâya uğramak”

İlköğretim, lise ve dengi okulların müfredat programlarını gözeterek hazırla-dığımız bu sözlüğümüzde elbette gözden kaçmış bazı söz varlıkları ile terimlerin bulunabileceğini düşünüyoruz. Bu eksikliklerimizi bundan sonraki baskılarda gidereceğimizi umuyoruz. Hatta bizi bu konuda uyaracak ve sözlüğümüze katkıda bulunacak öğretmen arkadaşlarımıza da saygı duyacağımızı özellikle vurgulamak isterim.

Sözlüğün yazım aşamasmda öğretmen Tülay Ayaz’m büyük emekleri geçti. Düzenlemeler aşamasmda ise gene öğrencilerim Pei-Lin Li ile Şenol Demir’in yardımları ve katkıları da az değildi. Onlara yürekten teşekkür ediyorum.

Son sözüm de genç öğrencilerimize. Sözlük kullanmak, öğrenmenin temel yöntemlerinden biridir. Hatta her zaman söylediğim şu sözü burada da yinele¬mek isterim: “Aydm olmanın göstergesi sözlük kullanmaktır,” Sözlük kullanma alışkanlığı önce ailede başlamalı, ortaöğretimde ise yerleşfneli ve oturmalı. Bu alışkanlığın genç kuşaklar arasmda yerleşmesi ve yaygınlaşması sürecinde bu sözlüğümüzün bir katkısı ve hizmeti olursa ne mutlu bize.

Kavaklıdere, Mayıs 2007